ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΤΟ ΠΕΡΙΗΧΗΜΑ
Το ανθρώπινο δυναμικό του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών εκφράζει την ολόθυμη ευαρέσκεια και τον δίκαιο έπαινο για την άρτια ετοιμασία, την καλαίσθητη εμφάνιση και κυρίως το μουσικολογικά ενδιαφέρον περιεχόμενο του πρώτου τεύχους του περιοδικού Ανατολής το Περιήχημα, εγχειρήματος στο οποίο ενεργά μετέχουν (ως συντάκτες και επιμελητές και εκδότες) μέλη του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού του (συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, οι συνάδελφοι κκ. Θωμάς Αποστολόπουλος και Δημήτριος Μπαλαγεώργος, καθώς και η κυρία Φλώρα Κρητικού), μέλη που συναποτελούν ένα ιδιαίτερο τομέα του Τμήματος, εκείνον της βυζαντινής μουσικολογίας.
Στην ερατεινή Ανατολή, εδώ στην ερατεινή Ανατολή και ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν (ως και τινες των καθ’ υμάς ποιητών ειρήκασι)· αυτόθι και εργαζόμεθα και κοπιώμεν και αναψύχομεν· εκείθεν και εμπνευόμεθα και δημιουργούμεν και φιλοτεχνούμεν. Κι είναι η αύρα της ίδιας αυτής ερατεινής Ανατολής, της των Ανατολών Ανατολής, της αγλαοφανώς επιφαινομένης στους εν σκότει και σκιά καθεύδοντας, που περιβάλλει και το προκείμενο πρώτο τεύχος του περιοδικού Ανατολής το Περιήχημα, ζωογονώντάς το, ως άλλη δρόσος Αερμών, καταβαίνουσα εκ του νοητού της τε επιστήμης και τέχνης όρους, όθεν η βοήθεια ημών ήκει.
Έχει παρέλθει ένας και πλέον αιώνας από τότε που εξεδίδετο και εκυκλοφορείτο στην Αθήνα ειδική περιοδική έκδοση αφιερωμένη αποκλειστικά στη βυζαντινή μουσική και μουσικολογία. Από την άποψη αυτή, η έκδοση και κυκλοφόρηση του παρόντος περιοδικού είναι όχι μόνον ιστορικά ενδιαφέρουσα αλλά και επιστημονικά αναγκαιοτάτη, ακόμη δε και επωφελεστάτη σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Φείδομαι, προφανέστατα, εδώ λόγων και περιγραφών και αποτιμήσεων, μη τις λογίσηται υπέρ ο βλέπει ή ακούει.
Το εν λόγω πρώτο τεύχος του επιστημονικού μουσικολογικού περιοδικού Ανατολής το Περιήχημα είναι μια πολυτελέστατη, χρυσότυπα πανόδετη, έκδοση 400 σελίδων. Η ύλη του αφιερώνεται σε αμιγώς βυζαντινομουσικολογικά θέματα. Χωρίζεται σε τρία μέρη, των οποίων προτάσσεται αρμόδιο
Το πρώτο μέρος, υπό τον τίτλο ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ, περιέχει πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες πάνω σε διάφορα εξειδικευμένα ζητήματα της επιστήμης της βυζαντινής μουσικολογίας. Συγκεκριμένα στο πρώτο αυτό τεύχος καταχωρίζονται μελέτες των:
Στο δεύτερο μέρος, υπό τον τίτλο ΒΙΒΛΙΟΛΟΓΗΜΑΤΑ, δημοσιεύονται εκτενείς βιβλιοπαρουσιάσεις ειδικών βυζαντινομουσικολογικών εργασιών της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφικής παραγωγής. Στο πρώτο τεύχος οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες θα βρουν ανάλογες παρουσιάσεις των βιβλίων:
| THE STUDY OF MEDIEVAL CHANT | από τον π. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟ |
| ESSAYS PRESENTED TO EGON WELLESZ | από τον ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΣΑΛΤΕΡΗ |
Το τρίτο μέρος του περιοδικού στεγάζει, υπό τον τίτλο ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΗΜΑΤΑ, εξειδικευμένες εργασίες, αισθητικού κυρίως χαρακτήρα, αναφερόμενες σε συγκεκριμένες συνθέσεις της βυζαντινής και της μεταβυζαντινής μελοποιίας, με παράλληλη κριτική δημοσίευση και σχετικών μουσικών κειμένων. Στο πρώτο τεύχος φιλοξενούνται, ειδικότερα, δύο σχετικές εργασίες των:
| ΑΧΙΛΛΕΩΣ Γ. ΧΑΛΔΑΙΑΚΗ | ΛΟΓΟΝ ΑΓΑΘΟΝ |
| ΓΡ. Θ. ΣΤΑΘΗ | ΕΠΙ ΣΟΙ ΧΑΙΡΕΙ – ΤΗΝ ΓΑΡ ΣΗΝ ΜΗΤΡΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΚΡΟΤΕΛΕΥΤΙΟΝ ΕΠΙ ΣΟΙ ΧΑΙΡΕΙ |
Η μουσικολογική περιοδική έκδοση Ανατολής το Περιήχημα εκπληρώνει ένα καταφανή σκοπό, μάλιστα δε με προοπτική, συν Θεώ, μακροπρόθεσμη· παράλληλα όμως υλοποιεί κι ένα όραμα: το όραμα, ενειλημένο αρχήθεν σε αγνή ονειροπόλα βούληση, αλλά και σε στερρή επιδίωξη, συνελήφθη πρότριτα από τον δάσκαλό μας, τον νυν ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρ Γρηγόριο Στάθη, κι αφού επί μακρόν κυοφορήθηκε εν νω, ήδη και οράται και άπτεται, οιονεί σεσαρκωμένο:
… παλαιό μου ὄνειρο καὶ ἡ ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα. Ἀνατολή, ἡ στάση νὰ σταυροκοπηθῆς γιὰ τὴν ἀνατολὴ ἀνατολῶν ποὺ φέγγει πρῶτα σὲ ὅλα ἐτοῦτα τὰ ἁγιασμένα χώματα, καὶ Περιήχημα, οἱ ἦχοι καὶ ὑπέρηχοι τῆς γῆς καὶ τ’ οὐρανοῦ σ’ αὐτὸν τὸν εὐλογημένο τόπο. Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα, ἕνα περιοδικὸ νὰ στεγάζει τὰ ὄνειρα καὶ τοὺς ὁραματισμοὺς τῆς νέας γενιᾶς τῶν μουσικολόγων καὶ ψαλτῶν …
Έτσι προοιμιάζει το προτασσόμενο της συνολικά καταχωριζομένης στο παρόν πρώτο τεύχος ύλης προλόγισμά του ο καθηγητής Γρηγόριος Στάθης, που με την αρμόζουσα επισημότητα αναθέτει, επιλέγοντας,
…τὴν ἔκδοση τοῦ παρόντος πρώτου τεύχους τοῦ περιοδικοῦ Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα, τὴν κατὰ εὐτυχῆ συγκυρία συμπίπτουσα μὲ τὴν ἱστορικὴ 200στὴ ἐπέτειο τῆς κατὰ τὸ σωτήριο ἔτος 1814 στὸν περίβολο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπ’ τοὺς τρεῖς διδασκάλους Χρύσανθο, Γρηγόριο καὶ Χουρμούζιο κανονισθείσας μεταρρύθμισης τῆς σημειογραφίας τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης, τὴν ἀναθέτει –λέγω–, στὴν Ἁγία καὶ Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ ᾽Εκκλησία, κιβωτὸ καὶ φύλακα τῶν παραδόσεων, καὶ στὴν ἀγήρω μνήμη τῶν τριῶν διδασκάλων τῆς Νέας Μεθόδου ἀναλυτικῆς σημειογραφίας καὶ τῶν συνεργῶν τότε, «τῆς τε χορείας τῶν περιφανεστάτων προὐχόντων καὶ πάντων τῶν ἐν τῇ Βασιλευούσῃ φιλομούσων καὶ φιλοκάλων»…
Λίγο να ξεχαστεί κανείς, αδολεσχώντας στην ανάγνωση και μόνον του ίδιου προλογικού σημειώματος, μεταρσίως μεταίρεται στους συνήθεις ευώδεις ποιητικούς λειμώνες, εκεί όπου η πλάστρα φαντασία του ποιητοδιδασκάλου φιλεί να περιπολεύει:
… Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα: Τί εἶναι «τὸ περιήχημα» τελικά καὶ εἰδικὰ τῆς Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα; Εἶναι τὸ ὀτιδήποτε ἀκουστό, ἀπ’ τὸν ἀέναο παφλασμὸ τῆς θάλασσας καὶ τὸν ἀσίγητο θροῦ τοῦ ἀνέμου στὰ βουνὰ καὶ στὰ δέντρα καὶ περίγυρά μας καὶ τὰ λαλήματα τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ, ὣς τὴν ἀνάσα τῆς κάθε λειτουργικῆς ἀναφορᾶς στὸν Θεό, ἢ τοὺς θεοὺς στὴν ἀρχαιότητα· κι ἀπ’ τὴν ἀπαγγελτὴ ἐκφορὰ τοῦ ποιητικοῦ λόγου στὰ μαρμαρένια ἀμφιθέατρα μὲ τὶς τραγωδίες καὶ τὶς κωμωδίες κι ἀπ’ τὶς ποικίλες ἐκδηλώσεις τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων μὲ τραγούδια καὶ χορούς, ὣς τὴν ψυχικὴ ἐξύψωση καὶ φωνητικὴ ἀνάταση καὶ ἐξομολόγηση «τῷ Κυρίῳ», «ἐν ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς». Περιήχημα εἶναι πολλά· καὶ εἶναι ὅλα· ὁ τόπος ὁ δικός μας κι ὁ χρόνος ὁ διηνεκής· καὶ πρὸ Χριστοῦ καὶ μετὰ Χριστόν· καὶ «ἦν καὶ ἔστι καὶ ἔσται». Αὐτὸ τὸ εὗρος καὶ σ’ ὅλη τὴν Ἀνατολὴ καὶ πέρ’ ἀπ’ αὐτὴν δὲν ἔχει τέλος· καὶ γιὰ νὰ τὸ διαβῆς δὲν φτάνει ἡ ζωή σου. Μόνο μπορεῖς νὰ ὀνειρεύεσαι καὶ νὰ ὁραματίζεσαι καὶ νὰ καταγράφεις μὲ λογισμὸ καὶ μὲ ὄνειρο πάλι καὶ νὰ μολογᾶς τὰ ὅσα καλὰ προφταίνεις νὰ δῆς καὶ νὰ γευτῆς καὶ νὰ ψηλαφήσεις καὶ νὰ ὀσφρανθῆς καὶ ν’ ἀκούσεις βέβαια· κυρίως αὐτό· ν’ ἀκούσεις τοὺς ἤχους καὶ τοὺς ὑπερήχους ποὺ πληροῦν τὸ μεσοδιάστημα γῆς καὶ οὐρανοῦ καὶ μὲ τοὺς ὁποίους εἶναι πλημμυρισμένος αὐτὸς ὁ τόπος, ὁ μικρὸς ὁ μεγάλος, ἡ Ἀνατολή. Καὶ νὰ ποιεῖς κι ἐσύ, ὅσο χωρεῖ. Γι’ αὐτό, πέρ’ ἀπ’ τὰ Μελετήματα καὶ Μουσικολογήματα γιὰ τὴν καθ’ αὑτὴ μουσικὴ θεωρία καὶ πράξη τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης βασικά, σὲ ὅλα της τὰ παρακολουθήματα –καὶ σημειογραφία καὶ μελοποιία καὶ μορφολογία καὶ ἐξήγηση καὶ ἑρμηνεία καὶ ἔκφραση καὶ γένη καὶ εἴδη ψαλτικὰ καὶ ἐποχὲς καὶ πρόσωπα καὶ ἁγίους καὶ ἱεροφάντες τῆς τέχνης– κι ὅλες οἱ ἄλλες οἱ παράπλευρες πτυχὲς τῆς μουσικῆς ἀναπνοῆς –ἡ θεολογία καὶ ἡ φιλοσοφία, ἡ φιλολογία καὶ ἡ ποίηση, ἡ ἁγιολογία καὶ ἡ ἑορτολογία, ἡ λειτουργικὴ καὶ ἡ τελετουργική, τὰ μαθηματικὰ καὶ ἡ φυσικὴ καὶ ἡ τεχνολογία, ὁ ναὸς καὶ τὸ θέατρο, τὸ τραγούδι καὶ τὸ μοιρολόγι, ὁ ὕμνος καὶ ὁ θρῆνος, ἡ ἀνατολικὴ χαρμολύπη γενικά, ἀλλὰ καὶ τὸ κοίταγμα ἀπ’ τὴν ἀνατολὴ ἀνατολικότερα καὶ δυτικὰ καὶ πρὸς βορρᾶ καὶ νότο γιὰ ἄλλα ἀφουγκράσματα πρέπει νὰ εἶναι θέματα ἔρευνας καὶ ἐξέτασης. Καὶ γιὰ ὅλα αὐτὰ τὸ περιοδικὸ Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα θὰ ἔχει ἀνοιχτὲς τὶς σελίδες του…
Φρονώ ότι: η παρούσα έκδοση απηχεί και ενηχεί και προηχεί και περιηχεί τον ήχο της Ανατολής, τον κατά πάντα και διά πάντα προσφερόμενο, ένα ήχο σαν το Ναι, οπού είπεν ο Χριστός, το Ναι το ήμερον, το ταπεινόν, το πράον, το Ναι το φιλάνθρωπον· το κατά δύο κοκκίδας διαφέρον από το νάϊ το γλυκύ· το κατά εν ζήτα ελαττούμενον από το νάζι· αύρα, ουρανός, άσμα γλυκερόν, μελιχρόν, αβρόν, μεθυστικόν. Ενωτίζομαι τον ήχο της παρούσας έκδοσης, το της Ανατολής Περιήχημα, ως: κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα, φωνήν εκ βαθέων αναβαίνουσαν, ως μύρον, ως άχνην, ως ατμόν, θρήνον, πάθος, μελωδίαν, ανερχομένην επί πτίλων αύρας νυκτερινής, αιρομένην μετάρσιον, πραείαν, μειλιχίαν, άδολον, ψίθυρον, λιγείαν, αναρριχωμένην εις τα ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδικήν, άκακον, ελισσομένην, φωνήν παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος. Αφουγκραστείτε, παρακαλώ, αυτόν τον ήχο· είναι εκείνος ο: καθαρός ήχος των εορταζόντων και βοώντων απαύστως το· Κύριε, δόξα σοι.
ΑΧΙΛΛΕΥΣ Γ. ΧΑΛΔΑΙΑΚΗΣ
Πλήρες το πρώτο τεύχος (2014) του περιοδικού Ανατολής το Περιήχημα μπορεί να αναζητηθεί εδώ.