Gordana Blagojević, Η μουσική μεταρρύθμιση του 1814: μια εμπειρική-αφηγηματολογική προσέγγιση, Αθήνα 2019
Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών | «Εργαστήριο Βυζαντινής Μουσικολογίας» | ISBN 978-618-83987-1-9
Στην παρούσα έκδοση το κομβικό και καίριο θέμα της μουσικής μεταρρύθμισης του 1814 προσεγγίζεται με τα μεθοδολογικά εργαλεία της εμπειρικής-αφηγηματολογικής επιστημολογίας. Οίκοθεν, ως εκ τούτου, στοιχειοθετείται μια εξαιρετικά ευπρόσδεκτη πρωτότυπη συμβολή, που παραδίδεται τύποις με την προοπτική γόνιμου πλουτισμού της υφιστάμενης σχετικής βιβλιογραφίας.
Αποτελεί ευτύχημα το γεγονός ότι παρόμοιες διεπιστημονικές αναζητήσεις απασχολούν ολονέν και συστηματικότερα τη διεθνή και ημεδαπή ακαδημαϊκή ερευνητική δραστηριότητα, καθώς μέσα από τα σταδιακά αναδυόμενα πορίσματά τους ιχνογραφείται ένα αειθαλές, άκρως γοητευτικό και διδακτικό, πεδίο αναστοχασμού· έτσι, ζητήματα αλωμένα ή και κορεσμένα ίσως από μονοσήμαντες επιστημονικές προσεγγίσεις, θεώνται πλέον, δυνάμει, υπό, ρηξικέλευθο αλλά αναπάντεχα επωφελές, πολυτροπικό και πολυσημικό πρίσμα.
Η συγγραφέας του παρόντος βιβλίου, Gordana Blagojević, απεδείχθη το καταλληλότερο πρόσωπο για μιαν παρόμοια προσέγγιση, αφού ισορροπεί επιδέξια μεταξύ Εθνο-Ανθρωπολογίας και Εθνο-Βυζαντινο-Μουσικολογίας. Η ίδια εργάζεται ως ερευνήτρια (Principal Research Fellow) στο Εθνογραφικό Ινστιτούτο της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, είναι συνεκδότης του σερβικού περιοδικού Papers in Ethnology and Anthropology, μετέχει ανελλιπώς σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια, έχει δε ήδη δημοσιεύσει τέσσερα βιβλία και περί τα ογδόντα μελετήματα σε επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους και εγκυκλοπαιδείες. Επιπλέον, από πολλών ετών ψάλλει συστηματικά σε ιερούς ναούς της Σερβίας (αλλά και σε διάφορες λατρευτικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στην Ελλάδα), συμμετέχει ενεργά σε σερβικές βυζαντινές χορωδίες και τυγχάνει ιδρυτικό μέλος και ερμηνεύτρια του σερβικού έθνικ-τζαζ μουσικού σχήματος Pocket Size Pop. Η παραπάνω, αποδεδειγμένα δόκιμη, ακαδημαϊκή και ερευνητική και καλλιτεχνική, εμπειρία της συνετέλεσε καθοριστικά προς αίσια ολοκλήρωση του εξαρχής φιλόδοξου αφηγηματολογικού εγχειρήματος.
Στο ανά χείρας πόνημα η μουσική μεταρρύθμιση του 1814 ερευνάται, αρχικά, εντεταγμένη στο πλαίσιο των ιστορικών και κοινωνικών συμφραζομένων της, με εύλογη έμφαση στα πρόσωπα των λεγόμενων τριών δασκάλων και αναδίφηση στην αρμόδια, ελληνική και διεθνή, βιβλιογραφία· ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι εδώ και η απόπειρα ανάδειξης σχετικών ῾μύθων᾽, τεχνηέντως παρέμβλητων στην όποια θεωρούμενη ῾πραγματικότητα᾽. Η κυρίως συμβολή της παρούσας έρευνας συνίσταται, πάντως, στην αναζήτηση και στον σχολιασμό πιθανών ῾σύγχρονων αντανακλάσεων᾽ της μουσικής μεταρρύθμισης του 1814. Προς τούτο, η συγγραφέας συμπορεύθηκε επί μακρόν με ανθρώπους της ιδιώνυμης ῾κοινότητας της βυζαντινής μουσικής᾽, ανθρώπους που σχετίζονται (αρμονικά ή και διχογνωμικά) μεταξύ τους με πολυσήμαντους (ταυτόσημους ή και αντιφατικούς) δεσμούς, καταφέρνοντας να αναπτύξει μιαν ῾πολυγλωσσία᾽ που τελικά της επέτρεψε να συνεννοηθεί μαζί τους, κατά τρόπο κατανοητό και δημιουργικό· παρακολουθώντας ο αναγνώστης αυτήν τη συμπόρευση οιονεί μετέχει σε ένα βιωματικό ῾ταξίδι᾽ στον χρόνο και στον χώρο της βυζαντινής μουσικής, ένα ῾ταξίδι᾽ που αποτυπώνει και τη δυναμική εξέλιξη της εν λόγω κοινότητας. Ο τρόπος που η μουσική μεταρρύθμιση του 1814 γίνεται αντιληπτή στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία καταδεικνύεται, εν κατακλείδι, μέσα από επιπλέον ειδική έρευνα, με χρήση ερωτηματολογίων και λήψη συνεντεύξεων, μιαν έρευνα που η συγγραφέας πραγματοποίησε φιλόπονα κατά τη διάρκεια, κυρίως, σχετικών επετειακών συνεδρίων· αυτή η τελευταία, εν πολλοίς καινοφανής για τα βυζαντινομουσικολογικά δεδομένα, ερευνητική απόπειρα αποδεικνύεται εν προκειμένω όχι απλώς ενδιαφέρουσα αλλά και άκρως αποκαλυπτική …
Καθηγητής Αχιλλεύς Γ. Χαλδαιάκης
Διευθυντής του «Εργαστηρίου Βυζαντινής Μουσικολογίας» του ΤΜΣ του ΕΚΠΑ
Πολυκάρπου Αθ. Τύμπα, To “εις τους οκτώ ήχους ψαλλόμενον” κυριακό κοινωνικό Πέτρου του Μπερεκέτη: μια μοτιβική σπουδή στις ανά ήχους εξηγητικές διαφοροποιήσεις ενός ενιαίου μελικού αρχετύπου, Αθήνα 2019
Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών | «Εργαστήριο Βυζαντινής Μουσικολογίας» | ISBN 978-618-83987-2-6
Το ‘εις τους οκτώ ήχους ψαλλόμενον’ κυριακό κοινωνικό Πέτρου του Μπερεκέτη αποτελεί σύνθεση μοναδικά αξιοσημείωτη και πολλαπλά ενδιαφέρουσα· η ευφυής τροπική κατασκευή της και η ιδιαίτερη σημειογραφική τεχνολογία της, όπως μάλιστα αυτές λανθάνουν στην ενιαία αρχετυπική παρασήμανσή της, μέσω της οποίας εξασφαλίζεται άλλωστε και η δυνατότητα ερμηνείας της σε όλους τους ήχους της βυζαντινής οκταηχίας, αναδεικνύουν την ξεχωριστή επιτελεστική λειτουργικότητά της, τις απτές διδακτικές διαστάσεις της και τις διεισδυτικές παιδαγωγικές αντανακλάσεις της.
Στην παρούσα έκδοση η εν λόγω σύνθεση εξετάζεται (πρωτοτύπως αλλά και κατά την παραδεδομένη εξήγησή της) κατά τεχνική λεπτότατη, μέσω μακροδομικής και μικροδομικής κατάτμησης στα επιμέρους μελικά συστατικά της, γραμμές και σχηματισμούς, με χρήση μιας εν πολλοίς καινότροπης μεθοδολογίας μουσικής ανάλυσης, προσομοιαζούσης σε χειρουργικής ακρίβειας ‘μουσική ανατομία’.
Ο συγγραφέας του βιβλίου, Πολύκαρπος Τύμπας, καταθέτει το πρωτοκάρπιο των ερευνητικών ανησυχιών του με λόγο (εσκεμμένα) πυκνό, παράλληλα δε υπαινικτικά γλαφυρό ή και λανθανόντως ποιητικό, μη στερούμενο πάντως ικανής επιστημονικής τεκμηρίωσης αλλά και εσωστρεφών μουσικο-αισθητικών αναζητήσεων. Βοηθείται προς τούτο τόσο από τη στερρά (βυζαντινο)μουσικολογική παιδεία του, κτηθείσα προπτυχιακώς και μεταπτυχιακώς στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, όσο και από τη λιπαρή καλλιτεχνική εκπαίδευσή του και τη στιβαρή ψαλτική εμπειρία του. Η λεπτή σχοινοβασία της σκέψης του μεταξύ ενοείδειας και (οκταπλής ή μάλλον ειπείν εξαπλής) πολυείδειας, αυτού του ‘τροπικού και αισθητικού διπόλου’ που προφανέστατα αναδύεται δυναμικά μέσα από την εξεταζόμενη σύνθεση, είναι εν προκειμένω αξιοπαρατήρητη.
Από την επιχειρούμενη στο ανά χείρας πόνημα πλήρη αποδόμηση και τη συστηματική στη συνέχεια αναδόμηση του ίδιου μελοποιήματος αναδεικνύεται ευκρινώς και σχολιάζεται εδώ ενδελεχώς η αναλογία μεταξύ του χρησιμοποιούμενου κοινού και διαφοροποιούμενου μελικού υλικού, γεγονός που επιτρέπει και την εν κατακλείδι ευφάνταστη πειραματική απόπειρα μιας ενιαίας, νεομεθοδικά παρασημασμένης, (επανα)μορφοποίησης του· πρόκειται ουσιαστικά για ρηξικέλευθη απόπειρα ‘επανένωσης’ των επιμέρους προκυπτουσών ηχητικών εκδοχών του συγκεκριμένου κοινωνικού, απόπειρα πλησίστια του αρχήθεν από τον συνθέτη παραδεδομένου ενιαίου πρωτοτύπου του. Η παρακολούθηση αυτής της αμφίδρομης ‘μελικής διαδρομής’, περιαγομένης από τα «ἑνοειδεῖ αἰτίᾳ ἐχόμενα» επιμέρους ηχοτοπία στο «ὁμοούσιον» της αρχετυπικής συνθετικής ιδέας, αποδεικνύεται εμπειρία όχι απλώς εντυπωσιακή αλλά και άκρως επωφελής …
Καθηγητής Αχιλλεύς Γ. Χαλδαιάκης
Διευθυντής του «Εργαστηρίου Βυζαντινής Μουσικολογίας» του ΤΜΣ του ΕΚΠΑ
Christian Troelsgård, Βυζαντινά μουσικά σημάδια. Μια νέα εισαγωγή στη Μεσοβυζαντινή Σημειογραφία. Mετάφραση Γεράσιμος-Σοφοκλής Παπαδόπουλος. Επιστημονική επίβλεψη Μαρία Αλεξάνδρου, Εκδόσεις Fagottobooks & Εργαστηρίου Βυζαντινής Μουσικολογίας, Αθήνα 2020
Το «Εργαστήριο Βυζαντινής Μουσικολογίας», μια –υπό τη διεύθυνση του υποφαινόμενου–ακαδημαϊκή δομή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει προσφάτως εγκαινιάσει σειρά εκδόσεων, που περιλαμβάνει τη δημοσίευση εκπονούμενων στο Τμήμα διδακτορικών διατριβών και μεταπτυχιακών διπλωματικών εργασιών, βυζαντινομουσικολογικού περιεχομένου· έχουν ήδη κυκλοφορηθεί η (υπό τον τίτλο «Η μουσική μεταρρύθμιση του 1814: μια εμπειρική-αφηγηματολογική προσέγγιση») διδακτορική διατριβή της Gordana Blagojević, καθώς και η (υπό τον τίτλο «To “εις τους οκτώ ήχους ψαλλόμενον” κυριακό κοινωνικό Πέτρου του Μπερεκέτη: μια μοτιβική σπουδή στις ανά ήχους εξηγητικές διαφοροποιήσεις ενός ενιαίου μελικού αρχετύπου») μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία του Πολύκαρπου Τύμπα, ενώ επίκειται (οσονούπω) και η έκδοση ισάριθμων ακόμη πονημάτων.
Στο πλαίσιο αυτής της εκδοτικής δραστηριότητας, η συνεργασία μας με τον εκδοτικό οίκο Faggoto σηματοδοτεί τώρα την καθιέρωση μιας επιπλέον ενότητας δημοσιευμάτων, όπου θα περιλαμβάνονται σημαντικά ξενόγλωσσα συγγράμματα, βιβλιογραφικά σημεία αναφοράς της διεθνούς βυζαντινομουσικολογικής έρευνας, μεταφρασμένα στην ελληνική γλώσσα. O εκδοτικός οίκος fagottobooks δραστηριοποιείται, επί μακρά σειρά ετών, στις μουσικές εκδόσεις πανεπιστημιακών συγγραμμάτων, αποτελεί δε ευτυχή συγκυρία (την οποία και χαιρετίζουμε με ευγνώμονα αισθήματα) η σύμπραξή του με το «Εργαστήριο Βυζαντινής Μουσικολογίας» στην παρούσα πρώτη σχετική έκδοση· την ελληνόγλωσση εκδοχή του (υπό τον τίτλο ‘‘Byzantine Neumes’’) σπουδαίου συγγράμματος του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, συναδέλφου Christian Troelsgård, μεταφρασμένου στην ελληνική γλώσσα από τον Γεράσιμο-Σοφοκλή Παπαδόπουλο.
Ο Γεράσιμος-Σοφοκλής Παπαδόπουλος, ειδικευμένος γλωσσολόγος της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και νυν υποψήφιος διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών, με γόνιμη ακαδημαϊκή ανησυχία τυρβάζων περί τις τρέχουσες διεπιστημονικές ερευνητικές αναζητήσεις του (εκπονεί διδακτορική διατριβή υπό τον τίτλο «Περιγραφικό Θεωρητικό της Σύγχρονης Ψαλτικής Τέχνης· μια γλωσσολογική προσέγγιση της κατά τη Νέα Μέθοδο γραφής και ερμηνείας της»), υπερέβη εν προκειμένω τα όρια της μονήρους προσωπικής του μελέτης και παραδίδει, «εις κοινόν όφελος», δύο τινά· αφενός μεν την ανά χείρας, φιλολογικά γλαφυρή και μουσικολογικά επωφελή, μετάφραση του παραπάνω συγγράμματος, αφετέρου δε ένα (βασισμένο στο ίδιο βιβλίο) «αγγλο-ελληνικό Γλωσσάρι βασικών όρων της Βυζαντινής Μουσικολογίας»· το δεύτερο πόνημα, επιχειρηθέν κατόπιν προτροπής του υποφαινόμενου, συνιστά αναμφίβολα μιαν αξιοσημείωτη πρωτότυπη επιστημονική συμβολή, που ευελπιστούμε να προαγάγει την κατανόηση της τυπολογίας της διεθνούς βυζαντινομουσικολογικής διαγλωσσικής ποικιλίας.
Ευχαριστούμε, τέλος, από καρδιάς και τη συνάδελφο Μαρία Αλεξάνδρου, στενή συνεργάτιδα του συγγραφέα του παρόντος πονήματος Christian Troelsgård, η οποία δέχτηκε ολοπρόθυμα την πρότασή μας να διοχετεύσει τη λιπαρά βιωματική γνώση της πάνω στη γενικότερη φιλοσοφία της λεγόμενης Σχολής της Κοπεγχάγης στον μεταφραστή αυτού του συγγράμματος. Το προϊόν της συνεργασίας αμφοτέρων, κατασταλαγμένο μετά από εξονυχιστική –λέξη προς λέξη– διερεύνηση και επαλήθευση της ουσίας των κεκρυμμένων στον (αγγλόφωνο) λόγο εξειδικευμένων πρωτογενών νοημάτων, αποτυπώνεται πλέον ευκρινώς στις σελίδες του ανά χείρας βιβλίου, το οποίο και ήδη προσφέρεται προφρόνως στη μουσοπάτακτη ελληνική βυζαντινομουσικολογική κοινότητα.
ΑΧΙΛΛΕΥΣ Γ. ΧΑΛΔΑΙΑΚΗΣ
Καθηγητής ΤΜΣ – Κοσμήτωρ ΦΛΣ ΕΚΠΑ
https://fagottobooks.gr/el/4612-byzantina-moysika-simadia.html
Γεράσιμος-Σοφοκλής Παπαδόπουλος (επιμέλεια), Αγγλοελληνικό Γλωσσάρι Βασικών Όρων της Βυζαντινής Μουσικολογίας, Εκδόσεις Fagottobooks & Εργαστηρίου Βυζαντινής Μουσικολογίας, Αθήνα 2020
